Frequently Asked Questions

Obie drogi (zielona i złota) są traktowane jako spełnienie obowiązku zapewnienia otwartego dostępu do publikacji. Zatem żadna nie jest lepsza lub gorsza. Natomiast zgodnie z Kierunkami rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego opierając się na rekomendacjach polskich ekspertów bardziej rekomenduje drogę zieloną. Wynika to głównie z rachunku kosztów, tzn. publikacja w czasopismach otwartych (droga złota) może kosztować np. kilka tys. USD. W związku z czym droga zielona zwykle jest znacznie tańszą metodą zapewnienia dostępu do treści danej publikacji. Dodatkowo jednak warto zauważyć, że wiele polskich czasopism działa w modelu otwartym i w ogóle nie pobiera opłat APC za publikację od autorów (czasopisma te utrzymują się np. z dotacji statutowej lub innych źródeł). Zatem każdorazowo decyzja o wyborze drogi złotej lub zielonej zależy od autora, warunków umowy grantowej, budżetu i innych uwarunkowań. Dla instytucji naukowych ważne jest jednak (np. ze względu na zarządzanie wiedzą, cele sprawozdawcze itp.), aby autorzy afiliowani w danej instytucji deponowali artykuły w instytucjonalnym repozytorium, nawet jeśli opublikowali dany tekst w czasopiśmie w ramach drogi złotej.

Tzw. „otwarty mandat” (ang. open mandate) oznacza jeden z typowych rodzajów polityk otwartego dostępu przyjmowanych przez instytucje (np. uniwersytet, jednostkę naukową, instytucję finansującą badania). Polityka taka zobowiązuje pracownika danej instytucji (lub grantobiorcę) do spełnienia określonych wymagań związanych z zapewnieniem otwartego dostępu do publikacji naukowych i ewentualnie danych badawczych, których jest autorem lub współautorem. Instytucjonalna polityka OD dotyczy m.in. obowiązku lub zalecenia deponowania pełnych tekstów publikacji naukowych w otwartym instytucjonalnym otwartym (lub innym otwartym repozytorium w kraju lub za granicą), publikowania w otwartych czasopismach (tzw. droga złota) itp.

Otwarte dane to taki, do których dostęp jest bezpłatny, można je bezpłatnie ponownie wykorzystywać (reuse), zmieniać cel ich wykorzystania (repurpose) i przekazywać (redistribute).

Zasada otwartości odnosi się przede wszystkim do publikacji, które powstały dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych. W przypadku publikacji powstających dzięki finansowaniu ze środków prywatnych lub komercyjnych otwarty dostęp nie jest wymagany. Ważne jest rozróżnienie między dostępnością do publikacji a dostępnością do pozostałych wyników badań (głównie danych badawczych). Niektóre dane badawcze (np. dane o potencjale komercyjnym, dane osobowe – dane niezanonimizowane, dane dot. sektora bezpieczeństwa i tajemnicy państwowej) nie mogą być otwarte lub wymagane jest spełnienie określonych warunków dla ich udostępnienia (np. upłynięcie określonego embargo czasowego w przypadku niektórych danych o potencjale komercyjnym albo anonimizacja danych osobowych). W przypadku publikacji, większość tekstów (z wyjątkiem np. publikacji niejawnych lub np. książek i publikacji, które przez okres tzw. embargo czasowego są zamknięte ze względu na potencjał komercyjny) może i powinna być otwarta, jeśli zezwalają na to licencje wydawnicze. Niestety zbyt często zdarza się, że zasłanianie się bliżej nieokreślonymi ograniczeniami służy jako pretekst do zamykania publikacji finansowanych ze środków publicznych.

Repozytorium to narzędzie informatyczne służące do deponowania, przechowywania i udostępniania w Internecie bieżącego dorobku naukowego instytucji naukowych (repozytoria instytucjonalne) lub określonych dziedzin nauki (repozytoria dziedzinowe). Repozytoria mogą służyć do deponowania zarówno publikacji jak i wyników badań naukowych.